Het maatschappelijk werk per dienst : Psychiatrie

« Het belangrijkste en meest miskende gesprek, is het gesprek met jezelf » (C. Oxenstiern)

• Psychiatrie in gesloten zalen (psychosen en gevoelsstoornissen)
• Psychiatrie in open zalen (medische psychologie)
• Crisis-eenheid
• Dagziekenhuis
• Alcoholisme en toxicomanie
• Rimbaud-eenheid (kinder- en jeugdpsychiatrie)
• Icarus (psychiatrische raadpleging)

Meer informatie over de sociale dienst of over de dienst Psychiatrie.

---

Psychiatrie in gesloten zalen (psychosen en gevoelsstoornissen)

Een «gesloten» hospitalisatiestructuur betekent dat de patiënt onder dwang (voor observatie) gehospitaliseerd is.
De levensweg van de gehospitaliseerde personen mondt dikwijls uit op een maatschappelijke vervreemding en, in het ergste geval, een maatschappelijke uitsluiting. Zij hebben behoefte aan bijzondere verzorgingsmodaliteiten en een vertouwensrelatie.

Fase 1 : maatschappelijke diagnose

• Evaluatie van de maatschappelijke toestand van de patiënt op het ogenblik van zijn opname via een eerste anamnese-gesprek (identificatie, antecedenten, socioprofessionele, economische en familiale toestand, levensomstandigheden, observatiemodaliteiten...)
• Dringende en bewarende administratieve stappen ondernemen (versturen van medische getuigschriften, maatschappelijk onderzoek voor de spoedopname van behoeftigen of van patiënten met een laag inkomen...)
• Organisatie en aanpassing van het door de hospitalisatie gewijzigde dagelijkse leven (plaatsing van de kinderen, thuishulp voor de echtgenoot, plaatsing van huisdieren, vergrendeling van de woonst)
• Op de diagnose gericht onderhoud met de familie en/of de omgeving
• Contact opnemen met het netwerk dat actief was vooraleer de patiënt gehospitaliseerd werd
• Alle gegevens in samenwerking met het multidisciplinair team groeperen

Fase 2 : therapeutische strategie tijdens en na afloop van de hospitalisatie

• Individuele gesprekken met de patiënt
• Een tijdsmanagement opstellen voor de duur van de hospitalisatie (samenwerking met het dagziekenhuis, organisatie van de te ondernemen stappen of activiteiten)
• Zoeken naar een aangepast leefmilieu of aanpassing van het bestaand leefmilieu, huisbezoek
• Zoeken naar tijdsschema voor de post-hospitalisatiefase (werk, vrijwilligerswerk, dagcentrum...)
• Evaluatie door het interdisciplinair team van het aan de patiënt aangepast karakter van het project
• Juridische, financiële, materiële... problemen verduidelijken en oplossen
• Organisatie van de opvolging na het ontslag uit het ziekenhuis (links leggen met het ambulant netwerk)
• Deelnemen aan de audiënties bij de vrederechter tijdens de diverse etappes van de observatieprocedure om de maatschappelijke context van de decompensatie van de patiënt en de mogelijke perspectieven te schetsen.

De maatschappelijk werker is voor de patiënt in gesloten zaal borg en motor van de realiteitsgebonden stappen.

Psychiatrie in open zalen (medische psychologie)

Een «open» hospitalisatiestructuur betekent dat de patiënt er zich vrijwillig aangemeld heeft.
Een open zaal of eenheid voor “medische psychologie” vangt vrij variërende pathologieën op: depressie (meestal chronisch), persoonlijkheidsstoornissen, angststoornissen (obsessie-compulsie), post-traumatische stress. Ze worden gekenmerkt door onbehagen, afzondering, eenzaamheid, breuken (professioneel/familiaal), waanzin, paranoia, angstaanvallen, maatschappelijke fobieën, armoede, agressiviteit, opwinding, diverse somatisaties, enz.

De maatschappelijk werker wordt in een pluridisciplinair team geïntegreerd. Dat multidisciplinair werk is van essentieel belang voor de maatschappelijk werker omdat het hem de kans biedt de diverse facetten van zijn patiënt te kennen en hem aldus in een psycho-medisch-maatschappelijke context te plaatsen.
Dankzij de samenwerking van die verschillende specialiteiten kan een haalbaar en voor de patiënt aanvaardbaar vertrek-project opgesteld worden. Het ziekenhuis is geen leefmilieu en de hospitalisatie slechts een overgang. De post-hospitalisatie is dan ook essentieel.
Het maatschappelijk werk laat een systematische aanpak toe, maakt het mogelijk een globaalbeeld te krijgen van de «buitenwereld», de dagdagelijkse familiale/relationele/professionele situatie van de patiënt.
Het levert dus aan het team nauwkeurige informatie betreffende de maatschappelijke realiteit en de concrete problemen waaraan de patiënt in zijn dagelijks leven het hoofd moet bieden.
De maatschappelijk werker is, in het therapeutisch team, de persoon die een uitgebreid arsenaal aan middelen, contacten en structuren bezit en hanteert om de continuïteit van het maatschappelijk leven van de patiënt gedurende zijn hospitalisatie te verzekeren en hem toe te laten zijn vertrek uit het hospitaal zo voor te bereiden dat het hem tot een groter welzijn zal brengen.
De maatschappelijk werker ontvangt de patiënten wiens hospitalisatie vrijwillig en verlangd is. Dat heeft dan ook dikwijls een goede medewerking van de patiënten tot gevolg tijdens de diverse gesprekken.
De pathologie en de symptomen die eruit voortvloeien maken het immers soms moeilijk om tot een duidelijk totaalbeeld te komen van de globale situatie van de patiënt.

De maatschappelijk werker handelt veel in samenwerking met en niet voor de patiënt. Het is namelijk essentieel dat deze zijn leven en de wijzigingen van zijn maatschappelijke toestand in eigen handen houdt.
De maatschappelijk werker moet naar de patiënt luisteren, rekening houden met diens wensen om bepaalde zaken te wijzigen of ongewijzigd te laten, zijn mogelijkheden en bekwaamheden in overweging nemen en ze aanvaarden zoals ze zijn, begrip opbrengen voor zijn moeilijkheden.
De beoogde doelen zijn de autonomie, de groei en de psycho-maatschappelijke rehabilitatie van de patiënt.

De maatschappelijk werker staat op de kruising van de diverse aspecten (maatschappelijk, juridisch, familiaal, financieel, enz), hij is de gemeenschappelijke gesprekspartner van de patiënt, het hospitaal en het externe netwerk.

De maatschappelijk werker (en zijn team) kan niets aan de patiënt opleggen. De eindbeslissing blijft in handen van de patiënt, die alzo ook volledig baas blijft over zijn eigen leven.

De crisis-eenheid

De crisis hospitalisatie-eenheid werkt enorm samen met de wachtdienst, en 98% van de patiënten die er verblijven werden door de psychiatrische spoedgevallen naar die eenheid doorverwezen.
De crisiseenheid stelt zich tot doel intensief en kortstondig (over het algemeen max. 72 u) mensen te begeleiden die gedecompenseerd hebben ten gevolge van een voor hen moeilijke situatie en voor wie een langdurige hospitalisatie niet noodzakelijk is of als te stigmatiserend zou ervaren worden.
Hoewel haar patiënteel heel gevarieerd is, richt de eenheid zich toch vooral tot sommige types patiënten die aan het crisisconcept beantwoorden. Concept dat omschreven wordt als toestand waarin de denk- en gedragspatronen niet meer opgewassen zijn tegen sommige levensveranderingen en dus moeten aangepast worden.

Het maatschappelijk werk op de crisis-eenheid bestaat o.a. uit het :

• ontmoeten van alle patiënten die met de eenheid in contact komen ;
• nagaan van de administratieve situatie (ziekenfonds, adres...) ;
• opstellen van een maatschappelijke onderzoek indien nodig ;
• deelnemen aan de dagelijkse bijeenkomsten van het multidisciplinair team ;
• in ruggespraak met het team contact opnemen met ambulante diensten teneinde een doorverwijzing te voorzien na de 3 dagen hospitalisatie ;
• contact opnemen met de ziekenhuisstructuren om een langer verblijf te voorzien ;
• deelnemen aan de extra-muros vergaderingen ;
• ontmoeten van of contact opnemen met de familie of om het even welke andere referentiepersoon.

Dagziekenhuis

Het Daghospitaal is een plaats waar diagnoses gesteld worden en diverse psychologische, psychiatrische en relationele stoornissen en moeilijkheden door een multidisciplinair team behandeld worden.
Het werd speciaal ontworpen om volwassenen te begeleiden die psychiatrische stoornissen (gehad) hebben die te wijten zijn aan een zelfgeringschatting en aan herhaalde relationele moeilijkheden met anderen.
De voornaamste werkmiddelen zijn de sociotherapie, de groepspsychotherapie en plastische, muzikale, theatrale... expressie-activiteiten.

De maatschappelijke dienst is heel nauw met de werking van het daghospitaal en de behandeling van de aldaar verblijvende patiënten verbonden.
De maatschappelijk werker voert zijn taak gedurende de verschillende etappes van de behandeling multidisciplinair in contact met alle andere teamleden uit. Hij ontmoet elke nieuwe patiënt op het ogenblik van diens opname en voert een maatschappelijke anamnese uit. Deze vormt o.m. een ander middel voor de evaluatie van de situatie van de patiënt, het voorlopig uitwerken van diens maatschappelijke opvolging en diens doorverwijzing binnenin de therapeutische werkmodule waarin hij zal geïntegreerd worden. De maatschappelijk werker voert op aanvraag van de patiënt en gedurende diens verblijf een geïndividualiseerde psycho-sociale opvolging uit (socio-professionele doorverwijzingsaanvragen, budgettaire, juridische en administratieve begeleiding, opzoeken van extra muros activiteiten,…) in samenwerking met zijn therapeutische werkgroep en zijn therapeuten.
Hij begeleidt sommige patiënten wanneer ze stappen naar buiten moeten ondernemen en niet in staat zijn dat alleen te doen. Het gebeurt ook dat hij huisbezoeken moet afleggen.
De maatschappelijk werker beantwoordt de punctuele vragen van de patiënten of begeleidt hen als ze contact moeten opnemen met hun ziekenfonds, hun werknemer, de persoon die hun goederen beheert of met dagcentra, rusthuizen, juridische diensten, ...
Hij neemt diverse administratieve taken op zich zoals het samenstellen van een maatschappelijk dossier, het opvolgen van de informatie bij de dienst facturatie (solvabiliteit van de patiënt, adresverandering, gegevens ziekenfonds of hospitalisatieverzekering, aanvraag van requisitoirs voor niet-dringende hospitalisatie), het opstellen van een maatschappelijk rapport aan het einde van de hospitalisatie, ...
De maatschappelijk werker van het Daghospitaal heeft ook een taak als medebegeleider. Taak die hij dagelijks in het kader van therapeutische groepen uitoefent en die specifiek gericht is op het socio-therapeutische (verhouding tot de werkelijkheid, levensprojecten, maatschappelijke heraanpassing, …).
Hij neemt dagelijks deel aan diverse specifieke (institutionele of klinische) teamvergaderingen en woont vaak ontmoetingen, uitwisselingen of klinisch overleg met de verschillende leden van het team bij.

De doelstellingen die de maatschappelijk werker van het Daghospitaal in de uitoefening van zijn beroep tracht te bereiken zijn o.m. ervoor te zorgen dat de patiënt zijn autonomie behoudt of bevordert en dat hij zijn leven op een vlottere en meer serene manier kan verder zetten door zichzelf te ontdekken en zijn manier van functioneren beter bewust te worden, te aanvaarden, aan te passen of te wijzigen.
Het is belangrijk niet voor maar met de patiënt te werken opdat hij zijn mogelijkheden en bekwaamheden zou (her)ontdekken en actief aan het wijzigen van zijn toestand zou deelnemen.
Het doel is, in andere woorden, de nood aan hulp te verminderen. Het gaat er niet zozeer om de klachten en de problemen als dusdanig uit te schakelen dan wel de patiënt ertoe te brengen ze zelfstandig op te lossen.

Alcoholisme en toxicomanie

De tussenkomst van de maatschappelijke dienst past in het kader van een hospitalisatie die gedurende een bepaalde periode een ontwennings- en onthoudingsproces tot doel heeft. Het is belangrijk de maatschappelijke problematiek snel in te schatten, en al even snel een vertrekproject uit te werken. De maatschappelijk werker onderzoekt op zo volledig mogelijke wijze de aan de hospitalisatie voorfgaande maatschappelijke werkelijkheid van de patiënt. Deze heeft, op het ogenblik van zijn opname, een gesprek met de maatschappelijk werker, die met hem over het vertrekproject zal praten om hem onmiddellijk in zijn realiteit te mobiliseren. Hij tracht met hem de autonomie- en afhankelijkheidsaspecten naar voren te halen en zal het hebben over breuken (werk, betalingen...), juridische en financiële kwesties, alsook meer specifieke aspecten (huisvesting, plaatsing van de kinderen...). Het maatschappelijk werk houdt rekening met de situatie van de patiënt, zijn bestaansmiddelen en deze van de gemeenschap en het netwerk. Het maatschappelijk project zal in het kader van de continuïteit van de zorgenverstrekking opgebouwd worden in actieve samenwerking met zowel de leden van het team als de andere disciplines, structuren en externe diensten. Dankzij de voorgestelde gesprekken kan men de realisatie structureren van het activiteitenprogramma dat nodig is voor het bereiken van de door de patiënt gewenste psychomaatschappelijke rehabilitatie.
De kuur steunt ook op een voor de patiënt verplichte deelname aan informatie-, communicatie-, activiteits- en recidive-preventiegroepen. De maatschappelijk werker leidt sommige van die groepen.

Rimbaud-eenheid (kinder- en jeugdpsychiatrie)

De Rimbaud-eenheid biedt een gespecialiseerde raadpleging voor jongeren aan en regelt indien nodig de opvolging tijdens de opname in een psychiatrische eenheid. De gehospitaliseerde jongeren bevinden zich dikwijls in een moeilijke maatschappelijke situatie, die een rechtzetting of zelfs een heroriëntering vereist. De maatschappelijk werker heeft een veelzijdige rol: hij ontmoet alle jongeren bij hun aankomst, neemt deel aan de gesprekken met de familie en neemt contact op met de psychomaatschappelijke en juridische instanties (dienst hulp aan de jongeren, dienst jongerenbescherming, jeugdrechters...). Hij organiseert vergaderingen met de diverse personen die bij de problematiek betrokken zijn. De maatschappelijk werker begeleidt de jongeren bij hun heroriënteringsstappen (verandering van school, verblijfplaats, organiseren van een medische opvolging op lange termijn...).
Het maatschappelijk luik van de latere opvang van de jongeren is van uiterst groot belang bij de voorbereiding van het vertrek. De maatschappelijk werker moet daarbij in het kader van het met de patiënt en het verzorgend team uitgewerkt therapeutisch project diverse stappen ondernemen.
Talrijke jongeren die in breuk met hun familie leven hebben, als alternatief voor de familiale omgeving, behoefte aan een opvangstructuur: een therapeutische gemeenschap, een instelling die hulp biedt aan jongeren, een individueel logement, gesuperviseerde woonplaatsen...                                                                                         
Voor anderen, die in hun familie in gevaar vertoeven, moet een verzoek ingediend worden bij de DJZ om hun rechten te vrijwaren en hen tegen sommige mishandelingen te beschermen.
En het is, voor sommige jongeren, ook noodzakelijk het therapeutisch project te integreren in het kader van de wet op de bescherming van de persoon van een geesteszieke. De maatschappelijk werker zorgt ook voor een ambulante opvolging door in partnership met de rest van het team deel te nemen aan de raadplegingen van deze jongeren die hun merkstrepen aan het verliezen zijn.
De maatschappelijk werker houdt de banden met het netwerk in stand en breidt ze uit door, bijvoorbeeld, deel te nemen aan maandelijkse panels voor de mentale gezondheid van kinderen en jongeren.

Icarus (psychiatrische raadpleging)

Het is op de dienst psychiatrie of op de dienst spoedgevallen niet uitzonderlijk psychotici te ontmoeten die elke medico-psycho-maatschappelijke opvolging hebben opgegeven. Ondanks de oprichting van een alternatieve psychiatrische structuur draait de opvang van die patiënten, na een hospitalisatie, al te vaak uit op een stopzetting van de zorgen en een terugkeer naar de vroegere levenswijze. Teneinde de spiraal van veelvuldige hospitalisaties te vermijden, is het belangrijk om in samenwerking met het netwerk een ambulante opvolging voor te stellen, die in een eerste fase op het ziekenhuis gericht blijft, omdat de patiënten er materiële en affectieve merkstrepen hebben.
Aangezien de prognose en de evolutie van deze ziekte bepaald worden door de preventie tegen het opnieuw vervallen in de oude psychotische fout, moeten er preventieve maatregelen getroffen worden die na de klinische stabilisatie kunnen toegepast worden. Het is in dat kader dat het ICARUS-project ontwikkeld en op het psychiatrische rehabilitatieprincipe gebaseerd werd. Dat principe wordt omschreven als “proces dat de terugkeer van een individu naar een optimaal autonoom functioneringspeil in de gemeenschap vergemakkelijkt”.  Het accent wordt daarbij eerder op de integriteit en de krachten van het individu gelegd dan wel op de ziekte. Het betreft een globale approach met inbegrip van heraanpassing aan het werk, de huisvesting, de ontspanning, de vorming...
De maatschappelijke werkers beschikken in dat kader over niet alleen de medische maar ook de maatschappelijke raadplegingen om de patiënt tijdens zijn rehabilitatieproces te helpen en te begeleiden (administratieve stappen, thuisbezoek, tijdsmanagement met activiteiten...).