Van de kant van Brugmann. Een ziekenhuis in zijn eeuw

In het kader van de 100ste verjaardag van de ondertekening van de overeenkomst tussen de Stad Brussel en de architect Victor Horta voor de bouw van het Brugmann Ziekenhuis is het boek Van de kant van Brugmann. Een ziekenhuis in zijn eeuw in maart 2006 uitgegeven.

Inleiding van het boek :

Op 27 juli 1906 besliste de Algemene Raad der Godshuizen en Hulpen van Brussel, de verre voorloper van het huidige Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn, Victor Horta de opdracht toe te vertrouwen plannen uit te werken voor de bouw van het Brugmann Ziekenhuis en hem eveneens de leiding van de bijhorende werkzaamheden toe te vertrouwen. Met de beroemdste Belgische architect nam het te bouwen modelziekenhuis deel aan de wedijver tussen de grote steden die aile hun lanen verbreedden, hun voorsteden uitbreidden en een modern openbaar ziekenhuis bouwden. Dus... allemaal modernistische architectuur.
Deze heldere benadering was een antwoord op de erbarmelijke toestand van de volksgezondheid. De helft van de bevolking (arbeiders, ambachtslieden en boeren, allen dagloners zonder vast bestaan) leefde in ellende. Godshuizen en ziekenhuizen waren verouderd en ongezond. Thuiszorg was door de heersende armoede ontoereikend. Het ontstaan van het Brugmann Ziekenhuis viel binnen het dramatische kader van algemene armoede en sociale ziekten, zoals : tuberculose, syfilis en alcoholisme. Met de hedendaags kijk op de zaak was de toen genomen beslissing een instelling in paviljoenvorm te bouwen in de openlucht in een park van 18 hectare aan de rand van Brussel ongetwijfeld een goed idee. Toch werd dat niet zo eenstemmig ervaren. De ontwerpers hebben heel wat inertie moet overwinnen en hindernissen uit de weg ruimen.
In het begin was er de bereidwilligheid om een nieuw ziekenhuis te bouwen. De bestelling ervan was mogelijk dank zij een gullegaat van de in 1900 overleden weldoener Georges Brugmann. Dat legaat bedroeg tien miljoen Frank. Omgerekend naar de huidige geldwaarde is dat ongeveer twee miljard en tweehonderd miljoen Frank of meer dan vierenvijftig miljoen euro. De helft daarvan was voor de oprichting van het Brugmann Ziekenhuis bestemd. Op 8 februari 1906 titelde de Brusselse krant Le Soir : 'La question de l'hôpital résolue.' Het 'grote nieuws' werd uiterst nauwkeurig medegedeeld : '[elle] réjouira tous ceux qui, depuis des années, se plaignent justement de l'organisation lamentable de nos hôpitaux et spécialement de l'hôpital Saint-Jean : (...) nous allons enfin être dotés d'un hôpital modèle à Bruxelles. Voici dans quelles conditions : On sait que dans le legs fait par feu Brugmann figure une somme de cinq millions... '
Enkele jaren later, in 1920, als gevolg van de Grote Oorlog, heeft een rampzalige devaluatie het Brugmann-legaat gedeeld doar vijf. In de naoorlogse periode was ook de sociaal-politieke situatie veranderd. Sommigen betreurden dat er geen arbeiders meer waren, alleen nog kleinburgers. De arbeiders hadden zich massaal verenigd. Het kapitalisme gaf roe. De moderne geneeskunde nam een hoge vlucht en door de verbeterde volksgezondheid bevorderde ze ook het ontluiken van de middenstand en haar vraag naar een sociale zekerheid. Het openbare ziekenhuis, dat oorspronkelijk bestemd was voor armen (in het bezit van een kaan van behoeftige), werd stilaan opengesteld voor de hele bevolking : loontrekkende leden van een onderlinge verzekeringsmaatschappij, burgers en gegoeden. 'Hier worden ook betalende zieken opgenomen' maakte het Brugmann Ziekenhuis bekend van bij zijn opening in 1923.

Na de Tweede Wereldoorlog zorgden de verplichte ziekteverzekering en de buitengewone vooruitgang van de geneeskunde, gebaseerd op fundamenteel en klinisch onderzoek en geavanceerd materieel voor welvarende ziekenhuizen. De honorariamassa van de ziekenhuisartsen werd onderwerp van begerigheid. De faculteiten geneeskunde van de vier, later zeven universiteiten van het land, die sinds het midden van de negentiende eeuw partners waren van de openbare ziekenhuizen, en sinds het ministeriële besluit van 1911 het monopolie bezaten van het plaatsen van hun studenten, gediplomeerden en professoren in de openbare ziekenhuizen van hun stad, begonnen geleidelijk te den ken aan het zich losmaken van hun openbare partner - en de politieke onzekerheid - en richtten hun eigen ziekenhuis op. De medische teams van de Brusselse universitaire openbare ziekenhuizen namen in de jaren zeventig actief deel aan deze wending en aanloop naar een vooruitstrevende ziekenhuisinfrastructuur.
De eerste petroleumcrisis in 1973 maakte plotseling een einde aan deze euforie, nog voor de programmering van deze ziekenhuizen voltooid was. Op de grasperken van onze facultaire campussen stonden ineens magere koeien en het uitpurrende gemarchandeer tussen de voorstanders van de gezondmaking van de openbare financies en de verantwoordelijken van de onderrichtziekenhuizen stak weer de kop op.
In die kringloop moeten we verder onze visie uitdrukken op de openbare gezondheid. Zij moet gebaseerd zijn op vooruitstrevende geneeskunde die in onze Brusselse lekenziekenhuizen voor iedereen toegankelijk moet zijn.

Het werk Van de kant van Brugmann. Een ziekenhuis in zijn eeuw toont in enkele uit ontelbare voorbeelden aan hoe maatschappelijke betrokkenheid bij het overdenken en het uitvoeren van grootscheepse, ja zelfs buitenissige initiatieven tot buitengewone verwezenlijkingen kan leiden.
De veelvormige en ingewikkelde Brugmannmicrokosmos onderhoudt een voortdurende wisselwerking met de haar omringende beschaving. Daarom hangen architectuur, geneeskunde en maatschappij zo nauw samen in deze verhalenbundel in de vorm van woordenboekrubrieken.
Elke getuigenis is een reconstructie. Dit boek getuigt van een nauwe band tussen de huidige verantwoordelijken en de voorlopers van het Brugmann Ziekenhuis met daarrond duizenden anonieme personen, beoefenaars van meer dan honderd beroepen — verzorgers, technische en administratieve krachten die voortaan bezig zijn op verschillende campussen, site Victor Horta in Laken, Paul Brien in Schaarbeek en René Magritte in Jette —, die allen het voortbestaan, de hoge vlucht en het succes van onze instelling hebben verzekerd.

Dr Daniel DÉSIR
Algemeen directeur UVC Brugmann

Bibliografische verwijzing : Czerwonogora (Arnold), Franckson (Marcel), Goslar (Michèle), Mélotte (Denis), Potvliege (Roland) e.a., Van de kant van Brugmann. Een ziekenhuis in zijn eeuw, onder leiding van D. Désir, Brussel, Ed. Ercée, 2006.

Foto : Archief van de OCMW Brussel