De link tussen geneeskunde en geschiedenis

Zopas is een bijzonder boek verschenen dat niet mag ontbreken in de bibliotheek van een arts. Architectuur van Belgische hospitalen is een uitgave van Monumenten & Landschappen. Voorzitter van het redactiecomité is professor Robrecht Van Hee, chirurg én specialist medische geschiedenis. Een interview.

Het boek werd maandag j.l. voorgesteld in de kapel van het Brugmann ziekenhuis in Laken, een ontwerp van Victor Horta. Een betere plek om een boek over ziekenhuisarchitectuur voor te stellen, is haast niet denkbaar. Tegelijk kondigde de Brusselse staatssecretaris voor Monumenten en Landschappen Emir Kir de bescherming aan van dit unieke monument. Voor de restauratie wordt een bedrag van 3 miljoen euro uitgetrokken.

- Wat maakt deze kapel van Victor Horta zo bijzonder?

- Het is een van de meesterwerken van een van de grootste architecten die ons land gekend heeft. Het Brugmann ziekenhuis kenmerkt zich door zijn inrichting in verschillende paviljoenen. Je vindt dat ook in het Antwerpse Stuyvenberg ziekenhuis waar ik werk. Aan de kapel van Brugmann zijn wel enkele elementen héél bijzonder. Vooreerst de aanwezigheid van twee apsissen, een voor de kerkelijke dienst, een voor de leken. Beide werden van elkaar afgescheiden door een gordijn. Dan is er ook het bijzondere plateau dat de doodskist van het ondergrondse mortuarium met een lift, een zogenaamde 'monte-corps', rechtstreeks de kapel binnenbracht. Zoiets is werkelijk uniek. Ik ken geen enkel ander voorbeeld in de wereld.

- Zonder in zwarte humor te willen vervallen zou men kunnen stellen dat de aflijvige als een echte deus ex machina ten tonele wordt gevoerd.

- Jawel, het lijkt wel op een podiumlift of een hijsliftje, een 'monte-plat', zoals we die in de restaurants gebruikt wordt om hete schotels naar de verdieping te brengen. Werkelijk geniaal. Andere bijzonderheid aan de kapel is de lichtinval. Horta heeft in dit ziekenhuis op een bijzondere wijze met licht gewerkt. Hij was er namelijk van overtuigd dat licht een helende werking heeft op de patiënten.

- Hoe bijzonder is de architectuur van de Belgische ziekenhuizen?

- Van de naar schatting 300 ziekenhuizen die we geïnventariseerd hebben, is ruim de helft waardevol vanuit historisch of kunsthistorisch standpunt. We hebben nog een 5-tal ziekenhuizen uit de Middeleeuwen die goed bewaard zijn. De renaissance is aanzienlijk vertegenwoordigd. En verder natuurlijk de 19de en 20ste eeuw waarin België toch een toonaangevende rol in de architectuur heeft gespeeld.

- En als we het Belgisch hospitaalpatrimonium vergelijken met dat van het buitenland?

- Dan scoren we behoorlijk goed. In vergelijking zijn er meer kerken bewaard dan ziekenhuizen, maar dat heeft zo zijn redenen. De ziekenhuizen worden als het ware platgelopen. Er is een zeer grote doorstroom. Bovendien werden de ziekenhuizen vaak verbouwd omwille van de evolutie in de technologie en in opvattingen rond ziekenzorg. Als je ziet dat we in Stuyvenberg, dat gebouwd werd in de jaren 1880, ziekenzalen hadden voor 30 patiënten. Daar krijg je vandaag geen patiënt meer in. De grote zalen werden in de loop der tijden opgedeeld in kleinere boxen. In datzelfde Stuyvenberg ziekenhuis zijn we al aan de derde generatie operatiekamers toe. Al die veranderingen vreten natuurlijk het patrimonium aan. Ook tijdens de oorlogen hebben de hospitalen afgezien.

- Als u er nu één favoriet ziekenhuis zou mogen uitkiezen in België, welk wordt het dan?

- Zonder twijfel het Sint-Jans hospitaal in Brugge. Niet alleen omdat het een prachtig middeleeuws ziekenhuis is, het oudste ziekenhuis dat we in België nog hebben. De figuur van Hans Memling maakt het hospitaal dubbel zo bijzonder. Door het feit dat hij in feite geattritrieerd schilder van Sint-Jan was, heeft het hospitaal een collectie van 20 van zijn schilderijen. Dankzij die fantastische verzameling is het hospitaal nu voor een deel museum geworden.

- Hoe is uw interesse voor geschiedenis ontstaan?

- Tijdens mijn studies ben ik me voor medische geschiedenis beginnen te interesseren. Laat onze zeggen dat ik als dilettant begonnen ben. Toen de universiteit van Antwerpen een vervanger zocht voor professor De Backer om medische geschiedenis te doceren, is men bij me komen aankloppen. Intussen geef ik ook wetenschapsgeschiedenis aan studenten geschiedenis.

- U geeft zowel les aan toekomstige artsen als aan historici. Moet u dan telkens een knopje omdraaien?

- Inzake terminologie wel. In de geneeskunde is Latijn nog een veel gebruikte taal. Van de studenten geschiedenis heeft nog amper 20% Latijn gevolgd. Dat betekent dat ik mijn taalgebruik moet aanpassen.

- U heeft al tal van boeken gepubliceerd. Wat maakt dit boek zo bijzonder?

- Ten eerste dat we het patrimonium van de ziekenhuisbouwkunst in België in kaart hebben gebracht. Aanvankelijk hadden we 150 waardevolle gebouwen willen belichten. Omwille van budgettaire redenen hebben we er de helft moeten van uitkiezen. Toch geeft dit overzicht duidelijk het belang aan van dat patrimonium. Ander belangrijk aspect is dat we in dit boek de link gelegd hebben tussen architectuur en functionaliteit. Dat maakt het, denk ik, voor artsen dubbel interessant.

De architectuur van de Belgische hospitalen

Vanaf volgend nummer zal Artsenkrant een reeks opstarten rond het boek 'De architectuur van de Belgische hospitalen'.

Het boek werd uitgegeven door Monumenten & Landschappen en is tot stand gekomen door een unieke samenwerking tussen de federale Overheid en Vlaamse Gemeenschap.
Het M&L Cahier is in twee talen beschikbaar: De architectuur van Belgische hospitalen L'architecture hospitalière en Belgique
Beide versies kunnen besteld worden door overschrijving van de som van 45 euro (verzendkosten inbegrepen) op rekeningnummer 091-2206040-95 van de Afdeling Monumenten en Landschappen, Koning Albert II-laan 19 bus 3, 1210 Brussel. Info: Diane Torbeyns, tel. 02/553 16 13, e-mail: diane.torbeyns@lin.vlaanderen.be

Brugmann kapel van Horta wordt gerestaureerd

De Brusselse staatssecretaris voor Monumenten en Landschappen maakte ter gelegenheid van de voorstelling van het boek bekend dat de kapel van het Brugmann hospitaal beschermd werd en over afzienbare zal worden gerestaureerd. De Brusselse regering heeft daarvoor het licht op groen gezet.

De kapel, waarvan de plannen werden getekend in 1912 en de bouw in 1912 werd aangevat, is uniek in het oeuvre van Horta. De talrijke apsissen, de boogvensters, de muren in rode baksteen met strepen in witte steen zorgen voor een integratie van dit gebouw in het geheel van het Brugmann hospitaal. De bijgebouwen van deze kapel waren bestemd voor snijzalen en voor een lijkenhuis. Het niveauverschil van het terrein werd door Horta op meesterlijke wijze aangewend om bestemmingen te verzoenen die op het eerste gezicht onverzoenbaar lijken…

De gebouwen zullen worden omgebouwd tot een conferentieruimte. De werken moeten voltooid zijn in 2006 wanneer het 100-jarig bestaan van het Brugmann hospitaal wordt gevierd.

Auteur : Henk Van Nieuwenhove
Bron : Artsenkrant (nr 1669 van 22/04/2005) - ©Lejournaldumedecin.com