Bescherming van de Horta kapel

De Brusselse Hoofdstedelijke Regering heeft heden 14 april, op voorstel van Staatssecretaris Emir Kir, een besluit aangenomen ter bescherming van de kapel in het Brugmannziekenhuis. Deze door Victor Horta ontworpen kapel werd aan het einde van de eerste wereldoorlog afgewerkt. In het hele oeuvre van de meester neemt dit werk een uizonderlijke en enige plaats in. Het Brugmannziekenhuis is trouwens de enige ervaring van Horta inzake ziekenhuisarchitectuur.

Persartikel :

• "De link tussen geneeskunde en geschiedenis" - Artsenkrant (03/05/2005)

Persconferentie 18 april 2005 - Toespraak door Emir Kir :

Dames, Heren,

Met bijzonder genoegen kan ik hier vandaag de bescherming van de Kapel van het Brugmannhospitaal aankondigen. Het beschermingsbesluit werd vorige donderdag, op mijn initiatief, door de Brusselse Hoofdstedelijke Regering genomen.

Deze kapel werd volledig door architect Victor Horta ontworpen, zoals de oude gedeelten van het ziekenhuis. Ze harmonieert perfect met het hospitaal en is er een van de bijzonder symbolische elementen van. De bouwwerken werden aangevat in 1912 en beëindigt aan het einde van de eerste wereldoorlog. Het ziekenhuis werd in 1923 ingehuldigd, 17 jaar na het toewijzen van de opdracht en het uittekenen van de plannen.

Een gelukkig toeval maakt dat de voorstelling van deze bescherming op dezelfde dag valt als de opening van de tentoonstelling "de art nouveau gevel, een totaal kunstwerk", waar ik deze avond ook gevraagd werd voor een inleiding. In deze tentoonstelling worden onder meer enkele balkon stukken van het vernielde Volkshuis van Horta opgenomen.

Het Brugmannhospitaal is de enige verwezenlijking van Horta op het vlak van ziekenhuisarchitectuur. Met deze bescherming word dus opnieuw een stap gezet - een belangrijke stap - op de weg naar volledige bescherming van de talrijke gebouwen die door deze uitzonderlijke architect werden ontworpen. Vandaag kan met tevredenheid worden vastgesteld dat bijna het hele werk van Horta dat in Brussel behouden is gebleven ook reeds werd beschermd. Ik verheug me dan ook in het bijzonder over de belangstelling van de verantwoordelijken van dit ziekenhuizencomplex voor het uitzonderlijke patrimonium dat ze beheren. Dankzij deze belangstelling kon er worden overgegaan tot bescherming van dit belangrijke deel van ons patrimonium.

De Kapel van het Brugmannhospitaal hoort nu bij de zeldzame gebouwen uit het ziekenhuispatrimonium die tot op heden in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest werden beschermd.
Dat zijn het Pacheco Godshuis uit 1827 in de Groot Godshuisstraat te Brussel 1827 en het voormalig herstellingsoord Latour de Freins uit 1903 in de Engelandstraat te Ukkel. Voor de voormalige kliniek van Dokter Depage aan het Brugmannplein te Elsene die door architect Dewin werd ontworpen loopt er een beschermingsprocedure.

Indien dit type van bouwkundig erfgoed zo weinig werd beschermd in het verleden dan is dat zeker niet omdat ziekenhuispatrimonium van alle erfgoedbelang verstoken is. De verklaring moet eerder worden gezocht bij het moeilijk te verwezenlijken evenwicht tussen erfgoedbescherming en behoud van de ziekenhuiswerking.

De aanwending van een veelvoud van originele en steeds wisselende vormen en de goed doordachte inplanting maken van deze kapel een belangrijk voorbeeld van religieuze architectuur. In het oeuvre van Victor Horta is dit werk een alleenstaand geval. De talrijke absiden, de boogvensters, de muren in rode baksteen met strepen uitgevoerd in witte steen zorgen voor de integratie van die enig gebouw in het geheel van het Brugmannhospitaal. De bijgebouwen van deze kapel waren bestemd - we verzinnen dit niet - voor autopsiezalen en voor een lijkenhuis.
Horta gebruikte het niveauverschil van het terrein om bestemmingen te verzoenen die op het eerste zicht nogal verschillend en onverzoenbaar lijken ...

De lichtinval, een essentieel element in het concept van dit hospitaal, zou volgens Victor Horta de genezing bevorderen.
Ook in de kapel komt het licht binnen via vele openingen die over meerdere niveaus werden verdeeld.
Ook het lichtspel door de glas-in-lood ramen bovenaan de zuidelijke abside is het bewonderen waard.

Plannings en agendas sluiten soms wonderwel op elkaar aan - en dat is hier dan al het tweede toeval. Deze bescherming valt namelijk samen met de uitgave, door de Vlaamse Gemeenschap, van een boek over "Architectuur van Belgische hospitalen". Dit werk stelt het rijke patrimonium en de evolutie van de historische hospitalen voor. Het wordt uitgegeven met, en dankzij, de steun van de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, het OCMW van de Stad Brussel en de drie Gewesten, en dus, vanzelfsprekend, ook wij, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Meerdere Brusselse hospitalen worden in het werk besproken, onder meer het Sint-Pietersziekenhuis, het Bordetinstituut, uiteraard ook het Brugmann ziekenhuis, het Grootgodshuis (ook gekend als Instituut Pacheco), de Kliniek Depage te Elsene en het Latour de Freins Hospitaal te Ukkel.

Deze plaatsen hebben voortdurend veranderingen moeten ondergaan en toch bewijzen ze dat het mogelijk is het rijke Belgische hospitalen-erfgoed te eerbiedigen en het tegelijk aan te passen aan hedendaagse noden.
De lectuur van dit uitstekende boek wordt door mij dan ook aan eenieder warm aanbevolen.

De bescherming van deze kapel door het Brussels Gewest loopt vooruit op de restauratie ervan die eerstdaags zal worden aangevat. Zoals U kan vaststellen werd de volledige inboedel reeds verwijderd, als voorbereiding op de aanvang der werken.

Het barokke godsdienstmobilair dat tot op heden de eigendom van het OCMW van de Stad Brussel is gebleven, werd aanvang januari verhuisd naar de Kerk van de Heilige Drievuldigheid, aan het einde van de Baljuwstraat, op de grens van Elsene met Sint-Gillis.
Het altaar, de preekstoel en de schilderijen zullen daar blijven, omdat de gerestaureerde Brugmannkapel een nieuwe bestemming krijgt, het wordt een conferentiecentrum.

De verbouwings- en restauratiewerken zullen meerdere maanden duren. Deze werken zouden in de loop van 2006 moeten kunnen eindigen. Zo zou de inhuldiging van de nieuwe levensfase van de voormalige kapel dan kunnen samenvallen met de viering van het honderdjarig bestaan van het ziekenhuis.

Ik geef nu het woord aan de verantwoordelijken van het Brugmannhospitaal, namelijk aan de heer Hamand, voorzitter van het ziekenhuis. Ze zullen meer uitleg geven over de nieuwe bestemming van de kapel.

Graag dank ik voor de aandacht.

Emir Kir, Staatssecretaris bevoegd voor Monumenten en Landschappen

Uittreksel uit de bijlagen bij het beschermingsbesluit.